Καλικάντζαροι

Τα πιο πονηρά, πειρακτικά και συχνά δαιμονικά πλάσματα των χριστουγεννιάτικων αφηγήσεων είναι οι καλικάντζαροι, αλλιώς λυκοκαντζαραίοι, σκαρικατζέρια, καρκατζέλια, πλανήταροι (Κύπρος), κάηδες (Σύμη), καλλισπούδηδες, χρυσοφαντάδες (Πόντος), ή κουλοβελόνηδες. Η εμφάνιση αυτών των φανταστικών πλασμάτων κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου φυσικά δεν είναι τυχαία. Ο Δεκέμβριος, ο μήνας των εορτών που συμπίπτει με τον Ποσειδώνα των Αρχαίων Ελλήνων, είναι ο μήνας με τις πιο άγριες θάλασσες. Ο μήνας των τροπών του ήλιου, των μεγάλων και επικίνδυνων αλλαγών του καιρού, που επηρεάζουν τη...γεωργική καλλιέργεια, τον ποιμενικό και τον θαλάσσιο βίο. Στη διάρκειά του οι ναυτικοί πρέπει να αποφεύγουν τα ταξίδια και να συγκεντρωθούν στα σπίτια τους. Όπως είναι εύκολα αντιληπτό, η νύχτα για τους παλαιότερους γινόταν δύσκολη και επικίνδυνη. Ο φόβος των δαιμονίων λοιπόν, τους κρατούσε στα σπίτια τους, αποτρέποντας ατυχήματα.

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Στη λαϊκή μας παράδοση οι Καλικάντζαροι συμβολίζουν το σκοτάδι και όλο το χρόνο ζουν στα  έγκατα της γης, την οποία επιβουλεύονται και γι' αυτό ροκανίζουν το Δέντρο της Ζωής. Μια θεωρία που στηρίζεται στη βιβλική αντίληψη περί ακινησίας της γης, η οποία παραμένει προσηλωμένη στον θόλο του ουρανού. Με την αρχή του Δωδεκαημέρου, οι Καλικάντζαροι αφήνουν το Δέντρο να αναβλαστήσει και ανεβαίνουν στη γη, όπου επιδιώκουν να δημιουργήσουν προβλήματα στους ανθρώπους.

"Οι νοικοκύρηδες φροντίζουν, λοιπόν, να κρατούν τη φωτιά στην εστία αναμμένη, και στο τέλος του Δωδεκαημέρου έπαιρναν τη στάχτη, που έχει απολυμαντικές ιδιότητες και ράντιζαν γύρω-γύρω το σπίτι και τα χωράφια τους", αναφέρει η κυρία Πολυμέρου - Καμηλάκη, τ. διευθύντρια, επιστημονική συνεργάτρια του Κέντρου Ελληνικής Λαογραφίας.  Άπλωναν έτσι έναν συμβολικό μανδύα που θα προστάτευε όλη τη χρονιά την οικογένεια και το σπίτι.

Την ημέρα των Φώτων, που ο παπάς περνά κι αγιάζει τα σπίτια, οι Καλικάντζαροι φεύγουν, σύμφωνα με τις λαϊκές αφηγήσεις, φωνάζοντας:

 

Φεύγετε να φεύγωμε

 

τι έρχεται ο τρελόπαπας

 

με την αγιαστούρα του

 

και με τη βρεχτούρα του

 

Μας άγιασε, μας έβρεξε

 

και μας, μας εκατέκαψε!